Op een donderdagochtend ontmoet ik de Rotterdamse Sanne Helbers op ons kantoor om met haar te spreken over haar debuutroman ‘Alle kleuren van de nacht’. In deze roman wordt de liefde beschreven tussen twee vrouwen met verschillende culturele achtergronden. Sanne vertelt vol passie over de totstandkoming van haar boek en over zaken die voor haar urgent zijn in het leven, zoals feminisme, vrouwenrechten en over eigen grenzen heen kijken.
Wat is de reden dat je dit boek hebt geschreven?
Een boek schrijven is voor mij echt iets magisch. Ik ging er eigenlijk altijd vanuit dat ik dat niet zou kunnen of dat het niet zou lukken. Op een gegeven moment was ik in 2016 op wereldreis en zat ik in de Starbucks die in de allereerste zin van het boek wordt genoemd. Ik schreef die allereerste zin daar op en toen dacht ik: ja, waarom zou ik het eigenlijk níet proberen? Dat is één van de redenen. Als je meer kijkt naar waaróm dit verhaal, dan zijn er eigenlijk drie lijntjes die samenkomen. Eén daarvan is depressie. Ik heb daar zelf ook ervaring mee gehad. Tijdens mijn studie heb ik het werk van Albert Camus bestudeerd, De mythe van Sisyphus, en dat greep mij meteen aan. Het is eigenlijk een heel donker, zwaar werk. Waarom zijn we hier en als er geen reden is, waarom leven we dan eigenlijk nog? Waarom maken we er niet een eind aan? Dat werk fascineerde mij enorm. En ik herkende ook heel veel dingen die ik in mijn depressie zelf had ervaren. Die twee dingen, daar wilde ik iets mee. En ik zat dus in India, toen ik die eerste zin opschreef. India is heel indrukwekkend. Ik denk dat iedereen dat vindt of dat nu positief of negatief is. Het doet iets met je.
"In India bedacht ik ook toen we daar aan het rondreizen waren dat het heel erg moeilijk is als je hier een relatie met een vrouw als vrouw wilt of als man met een man."
De derde lijn was de seksuele identiteit die in het boek naar voren komt. Ik heb tijdens mijn studie het boek van Annie Proulx gelezen, Brokeback Mountain. Dat vond ik ook een heel indrukwekkend boek. En net voordat wij op wereldreis gingen, was er een vriendin van mij die had gezegd dat een vriendin haar te kennen had gegeven dat ze verliefd op haar was geworden. Zij was in een relatie met een man en ze was ook niet van plan om daar een einde aan te maken. Ze was eigenlijk een beetje van de kaart daarvan. Ze ging zichzelf allerlei vragen stellen over wie ze was en over haar relatie met haar vriend. Daar is verder helemaal geen groot drama uit voortgekomen, maar dat is wel een gegeven dat bij mij iets triggerde. Dat zijn eigenlijk de drie lijnen die samenkwamen. En in India bedacht ik ook toen we daar aan het rondreizen waren dat het heel erg moeilijk is als je hier een relatie met een vrouw als vrouw wilt of als man met een man. Dat ging bij mij heel erg doorwerken: wat vreselijk is dat eigenlijk, dat je niet jezelf kan zijn en dat je dat niet mag uiten. Het voelde heel erg urgent om dit verhaal te schrijven, omdat het ook echt persoonlijke dingen raakte.
Heb je daarvoor ook onderzoek moeten doen over homoseksualiteit in India? Hoe dat daar wordt ervaren?
Ik heb zelf research gedaan, onder andere via krantenartikelen. Verder heb ik ook in Londen gestudeerd. Daar had ik heel veel Indiase medestudenten, dus met hen heb ik het er ook over gehad.
In de literatuur wordt weinig over dit onderwerp geschreven door vrouwen over vrouwen. Harry Mulisch was natuurlijk met Twee vrouwen één van de eersten en dat was al een doorbraak, maar dat is wel een man die dat geschreven heeft. Zat daar voor jou ook nog iets in, dat het belangrijk was dat dit verhaal werd verteld?
Ik ben eigenlijk gewoon een feminist, dus dit soort verhalen zijn voor mij van belang. Dat het om vrouwenrechten gaat, is voor mij ook echt een key issue. Het speelt zich natuurlijk af in India en buiten het feit dat homoseksualiteit daar niet geaccepteerd wordt - het is inmiddels niet meer strafbaar - gaat het natuurlijk ook over vrouwenrechten. Dat één van de hoofdpersonen niet die ruimte heeft of krijgt om zichzelf te mogen zijn. Er wordt wel gewerkt door de vrouwen, maar ze zijn toch altijd afhankelijk van de man. Dat de man sowieso hoger staat in een culturele pikorde is iets wat ik lastig vind in het algemeen, ook in Nederland vind ik dat heel frustrerend. De feministische toon hierin, de vrouwenrechtentoon, dat is zeker een verhaal dat ik wil vertellen.
Sanne Helbers draagt voor uit eigen werk bij Frontaal / Foto: ©EvaCaptures
Je haalt net in je antwoord Raavi aan, de vrouw waar het ik-personage gevoelens voor krijgt. Dit personage leeft in een land waar ze niet echt zichzelf mag zijn en ze worstelt hiermee. Heb je het idee dat het belangrijk is om hier als Nederlander meer over te weten? En in hoeverre heb je er bewust voor gekozen om deze worsteling te beschrijven?
Ik heb best veel gereisd en ik vind dat een enorme verreiking. Even los van je footprint wat natuurlijk questionable is. Wat je ervan leert, is van onschatbare waarde. Dat je leert hoe het ergens anders gaat, hoe mensen ergens anders leven, denken, zich uiten, dat je horizon breder wordt. Dat je leert om dingen niet zo snel in een hokje te willen stoppen, maar ook wat meer kan laten zijn. Dat is echt een grote winst van het reizen en van andere culturen ontdekken. Het is iets wat andere mensen naar mijn gevoel te weinig doen. Mensen blijven heel graag in hun eigen bubbeltje. In hun eigen hokje. En beoordelen dat van de ander als raar of stom of eng en dat is heel jammer. Het is ook onnodig. Het geeft veel meer wijsheid als je dat probeert te doorbreken. Wat ook een beetje in het boek naar voren komt - wat ik ook wel van andere mensen heb teruggekregen - is dat het een reflectie is op dat het hier ook niet per se briljant is of dat het ergens anders misschien wel beter is. Dat is wel fijn om terug te horen.
Wat mij opviel in het boek waren de verschillen tussen Mumbai en Rotterdam, de tegenstellingen. Waarin mensen in Rotterdam - dat misschien ook staat voor West-Europa - bezig zijn met Excelsheets en dat soort zaken, terwijl in andere delen van de wereld misschien veel meer het echte leven wordt geleefd. Is dat misschien ook wat je net aanhaalde?
Ja, zeker. Je kan zoveel leren van een andere manier van leven en een andere manier van doen. Als je jezelf daar voor openstelt en je eigen aannames even durft te parkeren. Wat ik ook in het boek door de hoofdpersoon laat zeggen: “Nederland is het land van de doorgeslagen efficiëntie.” We zijn het meest verzekerde volk ter wereld. Voor alles verzekeren we ons. Altijd maar die risico’s proberen uit te snijden, dat kan niet. Zodra je geboren wordt, is er een risico. Leer er dan gewoon een beetje mee leven. En kijk hoe anderen dat doen. Ik vind dat ze in andere landen ook veel meer in contact staan met hun directe omgeving. Met hun familie en de natuur, maar ook meer met zichzelf. En dat zijn we in Nederland een beetje verloren. Het gaat allemaal heel erg over de cognitie, over het hoofd. Dat wat je voelt, is altijd van ondergeschikt belang. Of we wantrouwen dat zelfs een beetje. Dat vind ik jammer. Ik vind dat ook een verkeerde zienswijze en ik denk dat je in andere landen kan leren hoe anderen daarmee omgaan.
"In India is van oudsher homoseksualiteit niks geks. Het was gewoon onderdeel van de maatschappij."
Zijn er dan misschien ook elementen in India die positief kunnen zijn voor mensen die op hetzelfde geslacht vallen?
In India is van oudsher homoseksualiteit niks geks. Dan heb ik het echt over eeuwen geleden. Het was gewoon onderdeel van de maatschappij. Mannen met mannen en vrouwen met vrouwen, dat was wat het was en dat was helemaal niet raar. Toen kwamen de Arabieren die allerlei invloeden meenamen en vervolgens kwamen de Britten daar overheen. Die hebben het illegaal gemaakt. De Westerlingen kwamen en die vonden het vreemd, dus die hebben het ‘afgeschaft’ op papier. In de Indiase cultuur zelf zat het gewoon. Het is daar ook veel normaler om elkaar aan te raken en je ziet daar ook mensen van hetzelfde geslacht veel meer op straat elkaar aanraken en hand in hand lopen. Het is nu een mengelmoes geworden van allerlei dingen die wel of niet mogen. Inmiddels is het land niet zo tolerant meer voor homoseksuelen. Het is niet illegaal meer sinds een paar jaar, maar het mag er nog niet zijn. Van oudsher was het helemaal niet raar, dus in die trant kun je eigenlijk wel zeggen: het was daar gewoon, het bestond, het was onderdeel van het leven en dan komen wij vanuit het Westen en leggen wij allerlei wetten op en dan mag het niet meer. Nu vinden we het juist weer raar hoe er op dit moment in India met homoseksualiteit wordt omgegaan. Daar kun je zeker iets van leren. De geschiedenis herhaalt zich. We vinden elkaar allemaal hartstikke tolerant hier, maar zijn we dat wel?
Wil je Sanne ontmoeten? Op 17 december gaat Sanne Helbers in gesprek over dit boek in Bibliotheek Rotterdam, locatie Overschie. Het gesprek wordt begeleid door GayRotterdam en om helemaal in de stemming te komen volgen de bezoekers een korte yogaworkshop van Maaike Reule (@yogabymaaike). Klik hier om je aan te melden.
