Cosmo Bar is bij velen in Rotterdam een begrip. De 'rookruimte' waarin menig avontuurtje ontstond en werd afgemaakt. De escapades van Cora, al dan niet met jurk of strakke panty's aan. De aanwezigheid en vaak ongezouten opmerkingen van Pim Fortuyn. En natuurlijk de no-nonsense gezelligheid aan de bar, waardoor het café voor veel mensen een prettige uitgaansplek was.

Piet Gamelkoorn, oud-eigenaar van (onder meer) voormalig 'buurman' Gay Palace, vindt het jammer dat Cosmo nu definitief dichtgaat. "De Cosmo Bar (destijds nog aan de Westzeedijk, red.) was in de jaren 60 mijn tweede thuis. Ik weet nog goed dat ik op mijn 18e vanuit Katendrecht met het veerpontje naar het Westpein trok, om daar mijn eerste stapjes in de homowereld te zetten. Destijds stonden Stien en Ans nog achter de bar, weliswaar afgewisseld, want de dames konden elkaar niet uitstaan." 

MUTTI

Cosmo Bar was destijds nog in handen van de Duitse Elizabeth Papst, beter bekend als Mutti, die de bar altijd met ijzeren hand runde. Evan van der Most, directeur van de stichting Dig It Up, schreef in een nooit gepubliceerd artikel over de Cosmo, dat Mutti de bar in 1937 is begonnen. De Cosmo is daarmee de oudste gaybar van Nederland, al claimt 't Mandje op de Zeedijk in Amsterdam nóg ouder te zijn. "Maar volgens Cosmo's huidige eigenaar Jan telt dát niet mee, want 't Mandje was tussen 1967 en 2007 maar liefst 40 jaar dicht", aldus Evan.

Eerste locatie van de Cosmo was op de Westzeedijk 26, het huidige Vaste Land. De Cosmo was al vanaf het begin een homo-zeemanskroeg. Piet: "Ver van huis was het voor mannen kennelijk makkelijker om aan homogevoelens toe te geven. Voor ons natuurlijk ook geen probleem, al die stoere, lekkere mannen, hahaha..."

Eerste locatie van de Cosmo bar op de Westzeedijk, en daaronder de Schiedamsesingel.

Halverwege de jaren zestig werd het gebied rond de Westzeedijk volledig gesloopt in verband met het aanleggen van de (huidige) hoge dijk. De Cosmo verkaste naar een noodlocatie op het Westplein, nabij de Veerhaven. Evan: "Mutti had blijkbaar een mooie vertrekpremie gekregen voor de oude locatie, want de nieuwe Cosmo op het Westplein was zeer smaakvol ingericht."

Niet veel later verkocht Mutti de Cosmo. Piet: "Ik herinner me dat nog wel. Ik weet niet meer hoe de nieuwe eigenaresse heette, maar we noemden haar altijd de dame met het boze oog." Later, aan de Schiedamsesingel, nam de huidige eigenaar Jan van der Sande het over, samen met zijn compagnon Jan Visscher. Beiden runden al het café Chez Michou op de Nieuwe Binnenweg, en Jan van der Sande richtte zich met levenspartner Glenn op de Cosmo. Piet: "Het werd een prachtige tijd met ontelbare feestjes, en vaak ook met Surinaams eten en drinken. Cosmo werd een begrip. Ik runde inmiddels naast de Cosmo de GayPalace, en niet zelden gingen mijn gasten na sluitingstijd nog even een afzakkertje in de Cosmo halen. Een afzakkertje, ja ja... hahaha!"

De huidige (en laatste) eigenaren van de Cosmo: Jan (links) en Glenn (foto: Open Rotterdam).

 
Rishi Badal is met zijn 30 jaar een relatief jonge (vaste) bezoeker van de Cosmo Bar. "De Cosmo is de laatste jaren vooral bezocht door de oudere stamgasten, die de hoogtijdagen hebben meegemaakt. De jonge garde was er niet zo vaak, deels omdat de Gay Palace al een tijdje dicht is. Het lijkt wel alsof jongeren minder behoefte hebben aan het concept van een bruine kroeg. Het moet allemaal goed verlicht zijn met hoogglansend witte accenten, hippe housemuziek en gladde 'twinkies' achter de bar. Toch heb ik de Cosmo wel een paar vrienden gemaakt van mijn generatie, die ik nooit had leren kennen in een KeerWeer, bijvoorbeeld."

Wat maakte de Cosmo dan zo speciaal? Harry Ros, voormalig barman in de Cosmo, weet het wel: "In de Cosmo kon je als geen ander jezelf zijn. Écht jezelf. Er heerste het typische 'vrije' gevoel van de jaren tachtig, en echt iedereen was welkom." Rishi sluit zich daarbij aan: "De Cosmo voelt echt als mijn tweede huiskamer, alles wat ik thuis kan doen kan daar ook maar dan met een leuke groep mensen om je heen. Maar vooral de gasten maken de Cosmo anders dan de rest van de homohoreca. Het is een duidelijke afspiegeling van de diversiteit, die kenmerkend is voor Rotterdam. Van een Turkse travestiet en een Kaapverdiaanse opa tot Spaanse leergasten, iedereen vredig naast elkaar met op de achtergrond swingende Surinaamse muziek."

“Mag ik een biertje, alsjeblieft? In iedere bar lijkt dat een normale vraag. Maar in Rotterdams' meest beruchte café, was ik daar niet zo zeker van."

Daarnaast had de Cosmo Bar nog wat extra's. Rishi: "Er wordt nergens van op- of omgekeken. Er kon van alles gebeuren, wat normaal het daglicht niet kan verdragen." Zo leerde Rishi de Cosmo ook kennen. Op zijn website schrijft hij uitgebreid over de kennismaking: “Mag ik een biertje, alsjeblieft? In iedere bar lijkt dat een normale vraag. Maar in Rotterdams' meest beruchte café was ik daar niet zo zeker van."

Piet vult aan: "Onder de Cosmo had je natuurlijk de kelder, waar regelmatig wat spannends gebeurde. Later was er ook de Cosmonaut en de Shaft, wat voor veel mensen een extra reden was om naar de Schiedamsesingel te gaan." Harry: "Sterker nog, Ik denk dat het strenge (anti-darkroom)beleid van de GGD, er (mede) voor heeft gezorgd dat de Cosmo veel minder is gaan lopen."

COSMO-ICONEN

De Cosmo Bar was er voor iedereen. Toch had de bar - net als iedere zaak - haar eigen iconen. Pim Fortuyn bijvoorbeeld, was regelmatig aan de bar te vinden. Harry: "Met Pim was er altijd leven in je zaak. Hij kwam vaak overdag samen met zijn Marokkaanse vriendjes, en zat stevig aan de dubbele jenever met ijs. En dat betekende altijd levendige discussies. Ja, daarbij kon hij nog wel eens over de schreef gaan, en mensen afkatten. Maar als barman pakte ik hem ook vaak genoeg terug." Piet: "Pim kon vaak erg aanwezig zijn, ja. Als hij iets in een jongen zag, schroomde hij niet om zich in zijn nabijheid te manouvreren. Zelfs als dat tussen die jongen en zijn stapmaatje was, hahaha."

"Cora had altijd van die onderonsjes met gasten. 'Wij meiden van de vlakte' was haar vaste kreet, en daarbij wuifde zij altijd met haar hand, zoals alleen zij dat kon." 

De grootste 'Cosmo-icoon' was ongetwijfeld Cora. Piet: "Cora was er altijd voor mijn gevoel. Of je nu vroeg of laat ging, ze zat altijd voor of achter de bar, ging met hapjes rond en maakte een praatje met iedereen." Harry: "Cora was de echte dame van de Cosmo. Zij bracht allure en charme in de tent. En altijd met witte legging, groene of mintgroene hesjes en 'op de hak' zolang het kon. Haar leeftijd was het grootste geheim van de Cosmo. Niemand wist het." Leo Veringmeier, destijds vaste gast bij de Cosmo, herinnert zich Cora nog als de dag van gister: "Ze had altijd van die onderonsjes met gasten. 'Wij meiden van de vlakte' was haar vaste kreet, en daarbij wuifde zij altijd met haar hand, zoals alleen zij dat kon." 

 
GAAT ROTTERDAM DE COSMO MISSEN?

Eind december sluit Cosmo definitief de deuren en gaan de lichten uit. Gaat Rotterdam de Cosmo missen? In een artikel in het NRC stelden Jan en Glenn: "Oude nichten kunnen nu nergens meer terecht." Dat is wellicht wat overdreven, want veel oudere homo's (en lesbo's) weten met name Loge '90 nog altijd goed te vinden. Daarnaast organiseren ook het COC Rotterdam en Humanitas regelmatig speciale avonden voor ouderen. Harry: "Jan en Glenn zijn natuurlijk al wat ouder, en er is ook een beetje de klad in gekomen, heb ik het idee. Daarnaast is een deel van de vaste klantenkring van de Cosmo van destijds inmiddels overleden, en jongere aanwas is er eigenlijk nooit echt gekomen. Dus of Rotterdam de Cosmo echt gaat missen, weet ik niet."

"Zolang je iedereen in zijn of haar waarde laat en gewoon je drankje betaalt, staat de deur voor je open. Anders kan je een asbak naar je kop verwachten, hahaha."

Piet denkt wél dat Rotterdam de Cosmo gaat missen. "De bar had na al die jaren toch nog steeds wel een mooie klantenkring. Vaak in het weekend en later op de avond werd het er toch nog wel wat drukker. Veel mensen bleven toch komen." Rishi weet het zeker: "Een instituut als de Cosmo Bar gaat gemist worden, zeker door mijzelf. Niet alleen de combinatie van gasten, muziek uit vele windstreken en open atmosfeer wordt gemist. Maar ook Jan en Glenn. Zonder die twee zou het nooit de zaak zijn die het nu is, waar iedereen welkom is, ongeacht rang of stand. Zolang je iedereen in zijn of haar waarde laat en gewoon je drankje betaalt, staat de deur voor je open. Anders kan je een asbak naar je kop verwachten, hahaha."

Harry tot slot: "Ik denk dat de Cosmo bij heel veel mensen nog steeds een warm plekje in het hart heeft. Bij mij ook nog wel. Ik heb begrepen dat er nog een spetterend afscheidsfeestje komt, en als ik kan, zal ik zeker komen."

Het lokale tv-station Open Rotterdam maakte de volgende reportage over Jan en Glenn: