Welles, nietes, Oeganda

Op basis van interne stukken van de Immigratie - en Naturalisatiedienst concludeert NRC dat tussen 2014 en 2017 honderden Oegandese asielzoekers onterecht een verblijfsvergunning hebben gekregen na leugens over hun geaardheid.

NRC: ‘De IND vermoedt dat de fraude werd begeleid door een netwerk van mensensmokkelaars in Nederland en Oeganda, die voor een paar duizend euro per persoon de asielzoekers hielpen met hun reis naar Nederland en met de aanvraag. “Er is een beeld ontstaan van georganiseerde netwerken die fraude en misbruik van de visum en IND procedures faciliteren,” aldus de dienst.

Maar asieladvocaten hebben zo hun bedenkingen bij het IND-onderzoek.

NRC: ‘Het is logisch, zegt asieladvocaat Erik Hagenaars, die regelmatig lhbti-Oegandezen bijstaat, dat de vluchtverhalen gelijkenissen vertonen. Volgens hem zoekt de IND vooral naar tegenstrijdigheden en vage verklaringen om zo een verzoek af te kunnen wijzen. Dit botst met Europese regelgeving, zegt Hagenaars, waarin staat dat bij de beoordeling van vluchtverhalen asielzoekers het voordeel van de twijfel moet worden gegund.’

Nu zal eenieder die de geschiedenis van Oeganda een klein beetje kent, niet heel verbaasd zijn dat heel veel Oegandezen proberen hun land te verlaten.

LHBT+ of niet.

Oeganda staat symbool voor het gehele continent, en de voormalig Oegandese leider Idi Amin staat symbool voor alle wreedheden die na de grootschalige, ontwrichtende verschrikkingen van de kolonisatie op het continent plaatsgevonden hebben.

En niet alleen de verschrikkingen van de kolonisatie. Ook de neo-koloniale politiek van het westen en de nieuwe - economische - koloniale politiek van China blinken nog steeds uit in onverschilligheid, desinteresse, eigenbelang, uitbuiting en, zoals de Ghanese schrijfster Ama Ata Aidoo het ooit in een interview zei, in het onvermogen van de wereld om na vijfhonderd jaar uitbuiting iets belangeloos voor het continent terug te doen.

Of het nu om bloeddiamanten of bloedgoud gaat, of over het feit dat Mozambique de laatste jaren zijn eigen rijst van China terug moet kopen. Of het nu om het bestrijden van mensenrechtenschendingen, dictatuur en minderhedenvervolging gaat, of om het eenvoudiger verstrekken van hiv-medicatie.

Geen mens kan alle leed van de wereld op zijn schouders torsen, en Nederland kan moeilijk alle Afrikanen die hun continent willen verlaten opnemen. Binnen allerlei internationale verbanden en binnen de regels van onze eigen rechtsstaat proberen wij - of je dat nu (te) ruimhartig vindt of juist niet - een antwoord te formuleren op vluchtelingenproblematieken. Of dat nu Syrische vluchtelingen van kamp Moria op Lesbos betreft, of LHBT+vluchtelingen uit Oeganda.

Afhankelijk van de kleur van een regering in een land worden daar afspraken over gemaakt. Hongarije maakt daarin andere afwegingen dan Nederland, en een (toekomstig) kabinet met PVV en FvD erin zal andere keuzes maken dan een kabinet waarin GroenLinks en PvdA aanschuiven.

Met afspraken komen normen. Normen scheiden groepen. Jij wel, jij niet. Zij wel, zij niet. Levensbedreiging door politieke of religieuze keuze (politiek vluchteling) wel, levensbedreiging door honger of sociale uitzichtloosheid (economische vluchteling) niet. En met elke schifting komen pogingen tot fraude al snel om de hoek kijken. Eenieder wil bij ‘welles’ horen. Geen mens bij ‘nietes.’

Wie afspraken maakt om enkel bepaalde groepen te beschermen, zal eraan gehouden worden die afspraken ook te handhaven, juist om die bepaalde groep bescherming te kunnen blijven bieden.

Met heteroseksuele Oegandese vluchtelingen die in Nederland melden vervolgde homoseksuele vluchtelingen te zijn, wordt de kans dat homoseksuele Oegandese vluchtelingen (waarvan wij vinden dat zij recht op asiel moeten hebben) bij ‘nietes’ terechtkomen steeds groter.

Aan de andere kant is het gezien de algehele belabberde omstandigheden in Oeganda - en op het Afrikaanse continent - alleszins begrijpelijk dat werkloze, uitzichtloze, hongerige en wanhopige Oegandese heteroseksuelen alle middelen zullen aanwenden om hier te mogen blijven.

Hoe stringenter het vluchtelingen- en asielbeleid, hoe vaker vluchtelingen tot ‘nietes’ zullen gaan behoren, en hoe meer pogingen er ondernomen zullen worden om een ‘welles’ te verkrijgen.

Hoe meer frauduleuze netwerken en mensensmokkelaars er actief zullen zijn.

Er bestaat geen waterdichte ‘vluchtelingen-homo-check’, net zomin als dat er een waterdichte grens bestaat. Er bestaat sluiting van grenzen. Er bestaat ruimhartige openheid van grenzen. En er bestaat iets daartussenin.

In 1885 werd de Koloniale Conferentie van Berlijn gehouden. Vijftien Europese landen, de Verenigde Staten en het Ottomaanse Rijk verdeelden op de tekentafel het Afrikaanse continent. Grenzen werden met een lineaal getrokken.

Geen enkel Afrikaans staatshoofd was hiervoor uitgenodigd. Het verzoek tot uitnodiging van de Sultan van Zanzibar werd door de Britten weggelachen.

Ik wil er alles aan doen om fraude en mensensmokkel tegen te gaan. Maar als ik zoveel mogelijk homoseksuele Oegandezen een veilige haven in dit land kan bieden, wie ben ik dan om bij de Oegandese heteroseksueel met een homoseksueel verhaal nu een grens te trekken?

Grenzen trekken we niet op de tekentafel of in beleid.

Grenzen trekken we enkel in onze hoofden.

Maar ach...

Het is Afrika maar.

In 2020 leek het in een stroomversnelling te komen: de aandacht en erkenning voor mensen die buiten de gender binary vallen. In het Wereldmuseum kun je met de expo 'What A Genderful World' nu nog dieper in dit onderwerp duiken. Aan de hand van zeven vragen leidt de expo je langs verschillende topics, zoals bepaalt jouw lichaam je gender en welk gender heeft de macht? Mijn vriendin en ik gingen de reis aan en bezochten de expo. Met voor ons als hoofdvraag: “Wat is gender voor ons en kan de expo onze blik hierop veranderen?”  

Met de zon in onze ogen fietsen mijn vriendin Victoria en ik naar het Wereldmuseum. Al op de fiets ben ik in 'onderzoeksmodus'. Ik kijk naar mijn rokje en gele schoentjes, terwijl mijn vriendin relaxed in een baggy trui op de fiets zit. We identificeren ons allebei als vrouw, maar ik voel me meer thuis bij de term 'femme' (uit het woordenboek: a person whose appearance and behaviour are seen as traditionally feminine), terwijl Vic zichzelf eerder 'masculine' noemt (zoals verwacht: having qualities or appearance traditionally associated with men). 

In de eerste knalgele ruimte van het Wereldmuseum worden we al meteen geconfronteerd met één woord uit die omschrijvingen: tradition. Want wie bepaalt wat traditioneel vrouwelijk of mannelijk is? De foto’s in de ruimte laten mannen in rokken zien, vrouwen die worstelen en naast een prachtige prent lees ik dat de inheemse Amerikaanse bevolking, tot de kolonisten kwamen, een derde gender hadden. 

“Waarom noem jij mij eigenlijk feminine?”, vraag ik aan Vic. “Omdat ik jou zacht vind, en verzorgend..."

“Waarom noem jij mij eigenlijk feminine?”, vraag ik aan Vic. “Omdat ik jou zacht vind, en verzorgend. Daartegenover ben ik juist wat praktischer ingesteld en doe ik dingen met mijn hoofd in plaats van met gevoel, zoals jij doet.” Als ik haar hoor praten, dan ben ik het met alles eens. Maar het valt me meteen op dat we in ons hoofd dus blijkbaar een heel duidelijk beeld hebben bij wat vrouwelijk en mannelijk is. Als we in Mexico waren opgegroeid, was dit misschien wel anders geweest. Daar is bijvoorbeeld een derde gender: muxe. Een mix van beide. In een docu die voorbij komt, volgen we muxes die zichzelf aankleden en vertellen over wat gender voor hen betekent. Zij hebben een heel ander verhaal.

In één van de volgende ruimtes op onze reis wordt duidelijker waar ons beeld vandaan komt. Een explosie van blauw en roze omarmt ons, met daarbij de nodige stereotypen. Want ja, ook ik heb als baby een pop in mijn armpjes gedrukt gekregen. Ruimtes als deze laten maar weer eens zien hoe erg het beeld over gender in ons hoofd geconditioneerd is. Op de felroze muur trekt een vraag mijn aandacht: vind je dat kinderen gendervrij opgevoed moeten worden? Vic en ik hebben daar allebei dezelfde mening over. Vooral het kind zélf laten kiezen. Een kelder vol met speelgoed, en dan: kiezen maar! Zonder sturing of verwachtingen. Dit staat nogal haaks op de reeks foto’s van genderreveal parties. Dat is een feest waarbij de aanstaande ouders vrienden en familie uitnodigen en het geslacht van een baby onthuld wordt. Het lijkt wel alsof we massaal identificeerdrang hebben op de wereld. 

De reis door de expo inspireert me in elke hoek. Want alhoewel ik geen fan ben van genderreveal parties... gender is eigenlijk één groot feest! Artiesten spelen ermee als kunstvorm, klederdracht combineert masculiniteit en femininiteit om prachtige laarzen en jurken te creëren – en gender is ook voor vele volken een kracht. 

Nadat we onze ogen hebben uitgekeken, evalueren Vic en ik onze reis. Is er iets veranderd? Vic knikt instemmend: “Ik denk dat ik vanaf nu minder ga letten of iets dusdanig man of vrouw is”, zegt ze. Daar ben ik het mee eens. Voor mij is gender nu minder iets om in een hokje te stoppen – maar juist een manier om je te uit te drukken. Wanneer ik over gender nadacht, dan deed ik dat om iets duidelijk te maken, limiteren of in te kaderen. “Wat zijn we veel verloren”, zegt Vic. Dit keer knik ik instemmend. We verlaten het museum geïnspireerd en enthousiast. “Wat kleden we ons toch saai eigenlijk, hè?”, zeg ik grappend op de fiets terug. Victoria is al een afspraak bij de kapper aan het regelen. Het wordt tijd dat we onszelf expressen zoals we zijn. In welk genderhokje dat dan ook valt. 

Vanaf 5 juni 2021 is het Wereldmuseum weer open voor bezoekers. De expo What A Genderful world is nog tot en met 6 februari 2022 te bezoeken. 

Doing business without advertising is like winking at a girl in the dark: you know what you are doing, but nobody else does. Het probleem van Rotterdam als leuke stapstad voor homo’s en lesbo’s in een notendop.